Reviews

Je hoort de koetsen ratelen over de Parijse keien, je ruikt de muffe geur van jassen, de paardenvijgen, het opwaaiende zand, de jutezakken met aardappels, de stank van leerlooierijen en zeepfabrieken, het vertrapte koolblad in de Hallen, het misselijkmakende parfum van sandelhout in de verstikkende warmte van de salons, waar de kunstzinnige elite van Parijs elkaar ontmoette: dicht opeen gepakt rond Madame Suzanne Manet die er piano speelde. Pagans die er zong, Degas die er indommelde en Édouard Manet die er ronddrentelde, alsmaar vragend waarom Berthe Morisot er nou niet was.

In het boek ‘Madame Manet, Muziek en Kunst in het Parijs van de Impressionisten’, van kunst­historicus Ton van Kempen en theater­maakster Nicoline van de Beek, wordt de lezer meegenomen in een meeslepend verhaal over het opmerkelijke leven van de Nederlandse Suzanne Leenhof. Van Kempen deed jarenlang onderzoek naar dit meisje uit Zaltbommel, dat in 1863 met de beroemde Parijse schilder Édouard Manet trouwde. Het is zonder meer verbluffend hoeveel hij weet over achtergrond en ontwikkeling van deze Nederlandse, die vrijwel onbekend is in ons land. Haar kleurrijke verhaal wordt opgetekend tijdens een fictief interview door de Hollandse journalist/kunsthandelaar Van Mander, – een vertelvorm die door de auteurs werd gekozen om het kunsthistorische verhaal vooral niet te stoffig, maar vooral toegankelijk op te dienen. Welnu, dat is gelukt.

Het omvangrijke boekwerk, dat 352 pagina’s beslaat, staat bol van de interessante wetens­waardigheden, feiten, details en anekdotes over het leven van Édouard en Suzanne Manet tijdens de turbulente periode van de Belle Époque. Niet alleen wordt uitgebreid ingegaan op het werk van Manet, dat hem aanvankelijk veel hoon en afkeuring bezorgde, ook wordt veel aandacht besteed aan zowel de maatschappelijke als kunstzinnige ontwikkelingen in de tweede helft van de negentiende eeuw.

Het boek is zeer rijk geïllustreerd met op vrijwel iedere pagina afbeeldingen uit leven en werk van Manet, – een feest van kijkplezier! Hoogtepunt van het boek is het uitgebreide achtergrondverhaal over Manet’s belangrijkste doek: Le Déjeuner sur l’herbe (1861-1863), dat de toon zette voor het impressionisme. Dit doek, dat indertijd veel stof deed opwaaien, werd tot grote frustratie van Manet geweigerd door de jury van de prestigieuze Kunstexpositie De Salon als ‘ontoelaatbaar brutaal’ en veroorzaakte woedende publieksreacties, – recensenten noemden het ‘een schaamteloos etterende wond’.

Manet raakte er weliswaar door gedeprimeerd, maar het heeft hem nooit geknakt. Nadien schilderde hij nog vele prachtige portretten en stillevens in dezelfde ‘eerlijke’ impressionistisch/realistische stijl, waarmee hij beroemd is geworden. Juist deze verhalen, verteld vanuit het perspectief van Suzanne Leenhoff, maken het boek boeiend. Haar persoonlijke relaas, gelardeerd met veel intieme feitjes, wordt versterkt door 17 op zich­zelfstaande overpeinzingen van de huis­houdster Marie, die een zeer beeldend inkijkje geeft in het huishouden van de Manet’s. 

Ten overvloede hebben de auteurs de verhalen ook nog een spannende lading willen meegeven, wat het vertelde weliswaar opwindender maakt, maar soms ook warriger. De lezer wordt nogal eens uit zijn concentratie gehaald door het veelvuldig schakelen tussen interview, fictie, voetnoten, beeldmateriaal en bijschriften. De spannende ondertoon in de interviews wordt o.a. gezet door journalist Van Mander, die hardnekkig blijft hengelen naar de vele onvoltooide schetsen, tekeningen en schilderijen van Manet, zich afvragend wat daarmee is gebeurd na diens dood. Suzanne houdt echter verbolgen de boot af en verwijst zuinigjes naar haar slechte financiële positie. In de vele voetnoten draagt Van Kempen echter het nodige bewijsmateriaal aan dat Suzanne dit onvoltooide werk van haar echtgenoot door familieleden heeft laten overschilderen en ‘bijwerken’.   

Het synchroon lopende verhaal van Marie daar­entegen – geschreven door Van de Beek – waarin de spanning wordt opgevoerd door wraakgevoelens van Marie jegens haar bazin, bevat geen voetnoten. Dat een misselijke streek van Suzanne het liefdes­leven van Marie verwoestte, lijkt als fictief gegeven door Van de Beek uitsluitend te zijn bedacht als ‘extraatje’. Toch heeft dit rijke boek die spanning eigenlijk niet nodig. Het leven-zelf van de Manet’s biedt al meer dan voldoende lezenswaardige stof. De auteurs zijn bovendien meesters in het beeldend beschrijven van vele opmerkelijke ‘life-events’, waarmee ze absoluut recht doen aan het motto van hun boek: ‘Het leven is niet het leven dat je hebt geleefd, maar dat je je herinnert en hoe je het je herinnert om het te vertellen.’

In aangrijpende passages bijvoorbeeld over de fysieke aftakeling en ten slotte de (gruwelijke) dood van Édouard Manet zien we hem op het laatst de cafés instrompelen, we horen hem zuchten onder zijn ‘reumatiek’, – het verhullende woord in die tijd voor een onbehandelbare, veel voorkomende vorm van syfilis. Maar ook in de vele sprankelende dialogen weten de auteurs trefzeker de vaart en spanning erin te houden: ‘…Madame, ik heb slecht nieuws’, zei docteur Siredey die onmiddellijk was gekomen en mij de slaapkamer uitloodste, ‘uw man heeft gangreen. Na overleg met mijn collega’s’, hierop kuchte Siredey even zachtjes binnensmonds, ‘lijkt het ons verstandig…noodzakelijk om het linkerbeen van monsieur te amputeren….’ (pag. 279).

Uiteindelijk komen alle interview-, verhaal- en historielijnen samen in een grandioos allerlaatste hoofdstuk, waarin de huishoudster voor een onverwachte apotheose zorgt. Het maakt ‘Madame Manet’ bijna tot een moderne literaire thriller.

Maar wat dit boek vooral bijzonder maakt is het exclusieve privé-inkijkje in het leven van de Manet’s en hun briljante tijdgenoten, – niet alleen leren we Baudelaire, Proust, Monet, Degas, Gustave Eiffel, Alfred Nobel en vele anderen kennen, we leren ze ook beter begrijpen dankzij de heldere sfeer­tekening van die tijd. Dit, in combinatie met de schitterende vormgeving van Studio Bassa, maakt deze fascinerende reis per boek door het leven van Madame Manet tot een sublieme kunst­ervaring.

MARGRIET HUNFELD

freelance journaliste/publiciste